تحليلی بر تغييرات حوزه های انتخابيه استان يزد (انتخابات مجلس هشتم )62

در يکصد سال برگزاری انتخابات مجلس در ايران (از1285 تا 1385ش)

رضا ملاحسینی اردکانی
دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافيای سياسی دانشگاه تربيت مدرس
E-mail: mollahosseini@modares.ac.ir

(بخش سوم: نظامنامه انتخابات دو درجه اي / سال 1327ق)
^{نظامنامه انتخابات دو درجه اي :}
در جریان استبداد صغیر و پس از به توپ بسته شدن مجلس ، به علت فشارهای داخلی و بین المللی و برای اینکه محمدعلی شاه خود را چونان یک فرد مشروطه خواه نشان دهد، قرار شد که مجلس جدیدی افتتاح شود . شاه نیز طی دستخط های متعدد ، قول مساعد داد که مجلس را بازگشایی کند . اما این امر در گرو تدوین قانون انتخاباتی جدید بود . در نهایت بین دولت و انجمن تبریز که نماینده گروههای مختلف سیاسی و انجمنهای رسمی و غیر رسمی به شمار می رفت، کمیته ای 16 نفره معین گردید و همین کمیته قانون انتخابات را که به « نظامنامه انتخابات دودرجه ای » معروف بود در 12 جمادی الثانی 1327ق (10 تیر 1288ش ) یعنی قبل از برکناری محمدعلی شاه از سلطنت ، تدوین کرد . با تدوین این قانون ، نظامنامه انتخابات اصنافی سال 1285ش ، ملغی و منسوخ شد . ( سائلی کرده ، 1378 : 23 )
انتخابات دوره دوم مجلس شورای ملی به موجب این نظامنامه ، غیر مستقیم و دودرجه ای بود . این دوره بعد از یک فترت 17 ماهه ، یعنی پس از فتح تهران به دست مجاهدین ، در آبان ماه 1288ش گشایش یافت و پس از اولتیماتوم روسها در مخالفت با اقدامات شوستر آمریکایی ، در دیماه 1290ش به دستور ناصرالملک نایب السلطنه ، تعطیل شد . (اسنادی از انتخابات مجلس شورای ملی ، 1378 : 4)
بر اساس اين نظامنامه ، انتخابات در سراسر مملکت ایران در دو مرحله صورت مي گرفت . در درجه اول سه برابر تعداد نمايندگان هر حوزه توسط مردم آن حوزه انتخاب شده و در درجه دوم افراد منتخب از بين خودشان يك سوم ، يعني تعداد نمايندگاني كه به آن حوه اختصاص يافته بود را انتخاب مي نمودند . ( نظامنامه انتخابات دو درجه اي ، ماده 21 و 23)
طبق ماده 1 اين نظامنامه تعداد وکلا از 156 نفر ( مطابق نظامنامه اصنافی ) که تا 200 نفر هم قابل افزایش بود به 120 تن تقلیل یافت . به نظر می رسد که این امر دو علت داشته است :
1- تدوین کنندگان تصور می کردند که کل جمعیت ایران 12 میلیون نفر است و به ازای هر 100 هزار نفر ، یک وکیل در نظر گرفته بودند .
2- مطابق فرایند سازش ، نمایندگان میانه رو تری به مجلس راه یابند تا روال کار مجلس ، بیشتر قابل کنترل باشد . ( سائلی کرده ، 1378 : 186 )
بر طبق ماده 2 اين نظامنامه نيز تخصيص و تقسيم نمايندگان نسبت به جمعيت تخميني ولايات و اهميت محلي مي باشد . در ماده 3 این نظامنامه آمده است :
«چون به واسطه فقدان اسباب لازمه محل انتخابات فقط در شهرهای بزرگ و کوچک خواهد بود ، لهذا از غالب بلوکات و ایالات که حاکم نشین آنها شهریت ندارد ، در این نظامنامه اسم برده نشده لیکن اهالی بلوک و ایلات هر ولایت با داشتن شرایط مقرره می توانند در یکی از شهرهای آن ولایت حاضر شده به انتخابات شراکت نمایند.» ( نظامنامه انتخابات دودرجه ای ، ماده 3 ) تهیه کنندگان قانون انتخابات دودرجه ای به علت نداشتن اطلاعات درست و دقیق از جمعیت شهرها ، ایالات و ولایات ، مجبور بودند که بر اساس حدس و گمان و تخمین ، برای نقاط مختلف تعداد وکلا را در نظر بگیرند . همین امر باعث نابرابریهایی در تخصیص وکلا گردید . وکلای دوره دوم مجلس شورای ملی نیز این ضعف نظامنامه دودرجه ای را می دانستند . به طوری که معتقد بودند که در قانون انتخابات تعادل برقرار نشده است . ( سائلی کرده ، 1378 : 186 )
در اين نظامنامه برای اولین بار تفكيك حوزه انتخاباتي مشخص ، بوجود آمد و سيستم اختصاص نماينده نيز تغيير نمود . (صفری ، 1384: 46 ) در نظامنامه اصنافي ، مناطق تابعه را مشخص نكرده بودند ، در حاليكه در نظامنامه دو درجه اي محل انتخاب درجه اول تعیین شده بود . در برخي مناطق تعداد نمايندگان كاهش يافت مثل تهران كه از 62 نماينده به 15 نفر و يا كرمانشاهان و گروس كه از 6 نماينده به 4 نفر تقليل يافت و در برخي ديگر از مناطق مثل آذربايجان از 12 نفر به 19 نفر افزايش يافت . ( همان )
ايلات نيز كه در نظامنامه اصنافي جزء حوزه انتخابيه سرزميني كه قرار داشتند ، محسوب مي گرديدند در نظامنامه دو درجه اي به هركدام از آنها نماينده اي اختصاص يافت . اين ايلات شامل ايلهاي : شاهسون آذربايجان ، بختياري ، تركمان ، قشقايي و خمسه می شد . همچنين به اقليتهاي ارامنه ، كلداني ، كليمي و زردشتي نيز تحت عنوان ملل متنوعه ، تعداد 4 نماينده اختصاص يافت . (نظامنامه انتخابات دو درجه ای ، ماده 24 ) ‍‍‍

^{منبع جدول :تحليل روند تغييرات حوزههاي انتخابيه پارلماني در  ايران ،صفري،1384:45،}

قسمت اول

تحليلی بر تغييرات حوزه های انتخابيه استان يزد(1) (اختصاصي يزدفردا )

قسمت دوم

◄ تحليلی بر تغييرات حوزه های انتخابيه استان يزد (2)

بخش دوم: انقلاب مشروطه و نظامنامه انتخابات اصنافی رضا ملاحسينی اردکانی دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافيای سياسی دانشگاه تربيت مدرس

يزدفردا

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا